Natuurlijk is cultuur niet!
- Potverdorie! Ik lees net een stukje getiteld: ‘Boeren voor natuur: De ultieme natuurinclusieve landbouw’. Weer een positief bericht over mensen die boeren willen laten zorgen voor een mooi en gevarieerd landschap in Nederland. Het is een hoopvol berichtje over zeer goed bedoelende mensen die van alles verzinnen en hun best doen om ons lelijke landschap weer een beetje ouderwets mooi, en tegelijkertijd ook duurzaam en gezond te krijgen. Wat dat betreft natuurlijk niets dan hulde. Maar edoch: als ik even mijn Nederlandse roze bril af zet, om het allemaal wat meer van een afstandje te kunnen bekijken, en als ik daarbij uitga van de definitie van het begrip natuur: “Natuur is landschap dat niet of nauwelijks door de mens is aangeraakt”, dan gaat het toch op minstens twee punten flink jeuken bij mij.
- .
- .
- Ten eerste: boeren die voor natuur zorgen. Volgens de hierboven genoemde definitie klopt daar in beginsel al dus niet zo veel van. Maar daarbovenop komt ook nog dat een gemiddelde boer, volgens mij vooral met zo min mogelijk moeite een zo groot mogelijke opbrengst van zijn gewas of dier voor elkaar wil krijgen. Alles wat dat streven belemmert ziet hij in dat licht in principe liever verdwijnen. Konijnen eten zijn peentjes, vogels eten zijn zaaigoed, andere planten beconcurreren zijn graan, vossen eten zijn kippen, enzovoort enzovoort. De Nederlandse boer van nu is in staat om bijna al die hinderlijke elementen behoorlijk effectief van zijn land te verwijderen. Hoe verder je terug gaat in de tijd hoe minder goed de boer daartoe in staat was, en hoe meer wilde beesten en planten er dus op zijn land te vinden waren. (Dit is trouwens niet helemaal waar: het boerenlandschap heeft er ook soms voor gezorgd dat de biodiversiteit er hoger was dan in het oorspronkelijke landschap. Maar biodiversiteit is wat mij betreft dan ook een begrip met twee zijdes. Maar daarover graag een andere keer).
- .
- Kortom: in principe zijn boeren en natuur twee elkaar niet goed verdragende begrippen. (Nu is het natuurlijk te makkelijk om alleen ‘de boer’ daar de schuld van te geven. Boeren zijn ook maar mensen, dus die zitten ook flink vast in de greep van deze geldmaatschappij en er zijn zat boeren die ook liever een mooi ouderwets landschap met ouderwets veel veldleeuweriken en hooibeestjes zien. Die boer zijn we dus eigenlijk zelf.) Wat wil ik hier nou eigenlijk mee zeggen? Welnu; ik vind het natuurlijk helemaal prima als we gaan zoeken naar een manier om het boerenland weer vol vogeltjes een bloemetjes te krijgen. In hoeverre dat een duurzame oplossing kan worden in onze groei-economie weet ik niet, maar ik laat me heel graag verrassen. Maar laten we alsjeblieft stoppen met het woord natuur en boer te combineren. Zeker alsof we doen of dat de oplossing zou zijn voor het redden van ons betreurenswaardige restant wilde beesten en planten. Laat boeren mooi cultuurlandschap beheren, maar laat hen van natuur afblijven. En daarmee kom ik op dubbel jeukend punt nummer twee.
- .
- Hoe was de definitie ook alweer: “Natuur is landschap waar de mens nog niet met zijn allesvernietigende fikken aan heeft gezeten”. Dan moet je wel even goed zoeken hier te lande. Sterker nog: volgens die definitie heeft ons land waarschijnlijk het minste oppervlak aan natuur ter wereld. Elke vierkante meter is al vele malen op de schop gegaan. Zelfs officiële ‘natuurgebieden’ worden vaak meerder jaren per jaar geploegd, bevist, gemaaid, bejaagd en op allerhande manieren ‘beheerd’. Toch bestaan er waarschijnlijk nergens zoveel verschillende natuurbeschermingsorganisaties als in ons land. Bemand door allemaal weer goed bedoelende mensen die zeker zeer goed werk doen, laat daar geen misverstand over bestaan, maar hoe kan je nou iets beschermen wat er niet is? Daar hebben we natuurlijk iets op gevonden: we zijn landschap dat op natuur lijkt gewoon ook natuur gaan noemen! Eerst waren dat nog redelijk natuur-overeenkomstige gebieden als heidevelden, productiebossen en veenplassen maar nu worden ook zelfs cultuurlandschappen als weilanden en opgespoten gif polders standaard als natuur benoemd. Weer nog veel sterker nog: we praten nu zelfs over stadsnatuur. En zonder er bij te lachen!
- .
- Laat ons dus nu wederom onze roze, Nederlandse bril even afzetten en wat afstand nemen. Stel dat de Braziliaanse afdeling van het Wereld Natuur Fonds met een “Sojapieper Beschermingsplan” zou komen. In een prachtige, gelikte brochure zou dan staan wat we zouden moeten doen om dit bijzondere vogeltje te moeten gaan beschermen. Zijn aantallen nemen namelijk schrikbarend af! Sinds er in Europa minder varkens worden gegeten is de sojateelt behoorlijk in elkaar gestort met alle ellende van dien voor het vlaggenschip van het klassieke, prachtige Braziliaanse landschap van eindeloos golvende sojaplantages: de sojapieper! Ik verwacht dan dat Nederlandse natuurbeschermers daar schande van zouden spreken. Want voor al die lelijke sojavelden hebben ze prachtig amazonewoud gekapt verdorie! Zijn ze nou helemaal gek geworden daar? Maar in wezen is dat precies is wat we hier in Nederland gedaan hebben en aan het doen zijn. De oorspronkelijke Hollandse wouden, hoogvenen en riviervlaktes zijn allemaal weg (per definitie: allemaal) en vervangen door voornamelijk… landbouw. Die nieuwe cultuurlandschappen zijn voor een flink deel bevolkt door Nederlandse sojapiepers, zoals de grutto en de patrijs. Vogels die hier vroeger misschien wel nauwelijks voorkwamen of hoogstens in kleine getale. Ik hoor niemand over de actieplannen voor de bosruiter, een vogel die hier vroeger waarschijnlijk veel algemener was dan de grutto.
- .
- Ben ik nu tegen plannen voor een duurzaamer landbouwlandschap dat ouderwets vol zit met allerhande prachtige cultuurvolgende dieren? Natuurlijk niet! Maar vergeet daarbij alstublieft niet wat natuurbescherming in Nederland in de praktijk voor het overgrote deel daadwerkelijk is: voor heel veel geld hobbymatig ‘tuinieren’ vanuit een vooral nostalgisch verlangen naar een ouderwets, soortenrijk, typisch Nederlands cultuurlandschap, om daar vooral ons zèlf prettig bij te kunnen voelen, onder het mom van natuurbescherming.
- .
- Misschien kunnen we daarna eens wat meer energie steken in het terug krijgen van Nederlands ‘natuur’-landschap in de oorspronkelijke betekenis van het woord. Natuurlandschap dat uiteindelijk nagenoeg gratis zal zijn. Kijk bijvoorbeeld ter inspiratie eens wat voor prachtig werk Stichting Ark doet. Of, op Europees niveau, hoe geweldig Rewilding Europe bezig is!